Rabu, 06 Juli 2011

Numeralia

3.3 NUMARALIA

 

NUMARALIA atawa KATA BILANGAN sama lawan kata nang dipakai gasan marikin banyaknya maujut (urang, binatang, atawa barang) wan kunsip.

 

3.3.1 NUMARALIA DASAR

 

Numaralia dasar basa Banjar yaitu:

0 nul; 1 satu, asa; 2 dua; 3 tiga, talu; 4 ampat; 5 lima; 6 anam; 7 tujuh, pitu; 8 dalapan, walu; 9 sambilan, sanga; 10 sapuluh; 11 sawalas; 12 dua walas; 13 tiga walas, talungwalas; 14 ampat walas; 15 lima walas; 16 anam walas; 17 tujuh walas, pitungwalas; 18 dalapan walas, walungwalas; 19 sambilan walas, sangangwalas; 20 dua puluh; 21 dua puluh satu, salikur; 22 dua puluh dua, dualikur; 23 dua puluh tiga, talulikur; 24 dua puluh ampat, ampatlikur; 25 dua puluh lima, limalikur, salawi; 26 dua puluh anam, anamlikur; 27 dua puluh tujuh, pitulikur; 28 dua puluh dalapan, dalapanlikur; 29 dua puluh sambilan, sanganglikur; 30 tiga puluh, talungpuluh; 40 ampat puluh; 50 lima puluh; 60 anam puluh; 70 tujuh puluh, pitungpuluh; 80 dalapan puluh, walungpuluh; 90 sambilan puluh, sangangpuluh; 100 saratus; 200 dua ratus; 300 tiga ratus; 400 ampat ratus; 500 lima ratus; 600 anam ratus; 700 tujuh ratus; 800 dalapan ratus; 900 sambilan ratus; 1.000 saribu; 2.000 dua ribu; 3.000 tiga ribu; 4.000 ampat ribu; 5.000 lima ribu; 6.000 anam ribu; 7.000 tujuh ribu; 8.000 dalapan ribu; 9.000 sambilan ribu; 10.000 sapuluh ribu, salaksa; 20.000 dua puluh ribu, dua laksa; 30.000 tiga puluh ribu, tiga laksa; 40.000 ampat puluh ribu; 50.000 lima puluh ribu; 60.000 anam puluh ribu; 70.000 tujuh puluh ribu; 80.000 dalapan puluh ribu; 90.000 sambilan puluh ribu; 100.000 saratus ribu; 1.000.000 sajuta; 20.000.000 dua puluh juta; 300.000.000 tiga ratus juta; 4.000.000.000 ampat miliar; 50.000.000.000 lima puluh miliar; 600.000.000.000 anam ratus miliar; 7.000.000.000.000 tujuh tariliun.

 

7.564.379.132.664

tujuh tariliun lima ratus anam puluh ampat miliar tiga ratus tujuh puluh sambilan juta saratus tiga puluh dua ribu anam ratus anam puluh ampat

 

Dalam rikinan lawan kalipatan lima nang biasanya dipakai ulih para padagang, dipakai jua panyambatan nang lain yaitu pamakaian kata tangah nang kaya di bawah ini:

 

35 tiga puluh lima atau tangah ampat; 40 ampat puluh; 45 ampat puluh lima atau tangah lima; 50 lima puluh; 55 lima puluh lima atau tangah anam; 60 anam puluh; 65 anam puluh lima, tangah pitu; 70 pitungpuluh; 75 pitungpuluh lima, tangah walu; 80 walungpuluh; 85 walungpuluh lima, tangah sanga; 90 sangangpuluh; 95 sangangpuluh lima, kurang lima; 100 saratus.

 

Numaralia dasar ditandai lawan angka Arap

 

3.3.2 NUMARALIA TINGKAT

 

Numaralia tingkat baguna gasan manyataakan urutan wan kumpulan.

 

I panambayan, pamulaan; II kadua; III katiga, katalu; IV kaampat; V kalima; VI kaanam; VII katujuh, kapitu; VIII kadalapan, kawalu; IX kasambilan, kasanga; X kasapuluh; L kalima puluh; C kasaratus; D kalima ratus; M kasaribu.

 

Numaralia tingkat ditandai lawan angka Rumawi atawa angka Arap nang maumpati awalan ka-. Misal: ka-2, ka-3, ka-4.

 

Gasan manyataakan urutan, numaralia tingkat diandak di balakang numina.

Misal: kitab katalu; hintalu kasapuluh.

 

Gasan manyataakan kumpulan, numaralia tingkat diandak di muka numina.

Misal: katalu kitab; kasapuluh hintalu.

 

3.3.3 NUMARALIA PACAHAN

 

Numaralia pacahan diulah malalui panambahan kata pa(r)- di antara bilangan pambagi wan panyambat. Dalam panulisan, pa(r)- dirikitakan ka bilangan nang maumpatinya. Dalam angka, dipakai garis nang mamisahi kadua bilangan itu.

Misal: 1/2 - saparu, satangah, sapardua; 1/10 – saparsapuluh; 1/4 – saparapat; 1/3 – sapartiga; 7/8 - tujuh pardalapan; 10/17 sapuluh partujuh walas.

 

Bilangan pacahan kawa maumpati bilangan dasar.

Misal: 2 ½ - dua satangah; 3 ¼ - tiga saparapat.

 

Bilangan campuran nang kaya di atas gin kawa jua ditulis sacara dasimal.

Misal: 2,5 – dua satangah atawa dua kuma lima; 9,75 – sambilan kuma tujuh lima.

 

3.3.4 NUMARALIA KADA TANTU

 

Gasan manyataakan bilangan nang basipat rilatip, tadapat sakumpulan kata kada tantu nang kaya: banyak, sadikit, sapalih, satuyuk.

 

 

3.3.5 KATA BANTU NUMARALIA

 

Dalam manyataakan bilangan tadapat jua sakumpulan kata nang maumpatinya, nang marupakan bagian langsung sabagai kata bantu numaralia.

 

3.3.5.1 KATA BANTU NUMARALIA UNIT SATUAN

 

Kata bantu numaralia unit satuan yaitu kata-kata nang manyataakan kasatuan panyambat atas banda-banda nang disambatnya.

Barikut ini ialah daptar babarapa kata bantu numaralia unit satuan: ikung, buah, bigi, buting, rinting, hiris, tatak, bilah, lambar, kaping, ikat, dan rapun.

Misal: Itik ampat ikung; Jukung dua buah; Tapih anam lambar.

 

3.3.5.2 KATA BANTU NUMARALIA UNIT WAKTU

 

Kata-kata nang manyataakan satuan waktu dapat dikalumpukakan ka dalam kata bantu numaralia.

Kata bantu numaralia unit waktu: malam, hari, bulan, tahun, jam, manit, wan datik.

Misal: Dua malam; Ampat hari; Tiga jam; Sapuluh manit.

 

3.3.5.3 KATA BANTU NUMARALIA UNIT JARAK

 

Gasan manyataakan atawa manyambat jarak, dipakai satandar pisik barupa tangan, batis, wan gasan rilatip lawan panglihatan. Kata bantu numaralia unit jarak: tangan - jari, tabah, kilan, asta, dapa; batis - langkah; luas - burungan; rilatip – panglihatan.

Misal: Dua jari; Ampat tabah.

 

3.3.6 PANULISAN BILANGAN GANAL

 

Panulisan bilangan ganal di atas satu miliar baiknya mamakai kunsip nang kaya di bawah ini:

 

1012  tariliun (banyaknya nul 12); 1015 kuadriliun (banyaknya nul 15); 1018 kuintiliun (banyaknya nul 18); 1021 siktiliun (banyaknya nul 21); 1024 siptiliun (banyaknya nul 24); 1027 uktiliun (banyaknya nul 27); 1030 nuniliun (banyaknya nul 30); 1033 disiliun (banyaknya nul 33).

 

Misal:

734.638.034.512.354.889.674.658.009.656.345.322

Tujuh ratus talungpuluh ampat disiliun anam ratus talungpuluh dalapan nuniliun talungpuluh ampat uktiliun lima ratus dua walas siptiliun tiga ratus lima puluh ampat siktiliun dalapan ratus dalapan puluh sambilan kuintiliun anam ratus pitungpuluh ampat kuadriliun anam ratus lima puluh dalapan tariliun sambilan miliar anam ratus lima puluh anam juta tiga ratus patangpuluh lima ribu tiga ratus dua likur.

Tidak ada komentar: